ĐBSCL là vùng sản xuất lúa trọng điểm, nhưng cũng là nơi phát thải khí nhà kính cao, chiếm 75% lượng CH₄ trong nông nghiệp, tương đương 88,6 triệu tấn CO₂e mỗi năm. Việc chuyển đổi sang canh tác lúa phát thải thấp là cấp thiết và bước đầu đạt kết quả khả quan. Tại TP Cần Thơ đã giới thiệu thương hiệu “Gạo Việt xanh”, phát thải thấp, với lô hàng đầu tiên 500 tấn xuất khẩu sang Nhật Bản. Mô hình lúa - tôm giúp giảm 30% phân hóa học, 75% thuốc bảo vệ thực vật, tăng lợi nhuận cho nông dân; vai trò của AI và dữ liệu vệ tinh trong xác định ranh giới đất, chất lượng đất, giám sát phương pháp AWD (tưới ngập khô xen kẽ), tối ưu hóa phân bón và nước cho sản xuất; kỹ thuật AWD, tái sử dụng rơm rạ, canh tác hữu cơ, giống lúa tiết kiệm nước, IPM và công nghệ sinh thái; ứng dụng UAV (thiết bị bay không người lái) trong giám sát cây trồng, phân biệt cỏ dại, mật độ cây, cảnh báo sâu bệnh, nâng cao hiệu quả quản lý; các đề xuất chế biến phụ phẩm như trấu, cám, gạo gãy thành sản phẩm giá trị cao (dầu cám, protein gạo, sản phẩm lên men), giảm ô nhiễm và tăng giá trị; đề xuất cải thiện “đất khỏe” bằng điều chỉnh pH, bổ sung vi sinh vật có lợi, phân hữu cơ, giảm hóa chất, với mô hình lúa - tôm ST25 giúp giảm phân hóa học 30%, thuốc hóa học 75%, lợi nhuận tăng gấp đôi; giới thiệu công nghệ đo khí nhà kính chính xác như phương pháp Eddy Covariance, buồng kín và cảm biến mực nước thông minh, hệ thống MRV…

Ông Lê Thanh Tùng, Phó Chủ tịch Hiệp hội ngành hàng lúa gạo Việt Nam, cho biết: “Hệ thống MRV là công cụ cốt lõi để kiểm chứng giảm phát thải, với các nguyên tắc liên quan, đầy đủ, nhất quán, chính xác, minh bạch và thận trọng. Giảm phát thải trong sản xuất lúa ở ĐBSCL không chỉ giúp bảo vệ khí hậu và môi trường, mà còn nâng cao hiệu quả kinh tế, năng lực cạnh tranh và sinh kế bền vững cho nông dân, góp phần xây dựng nền nông nghiệp xanh, phát thải thấp và thích ứng với biến đổi khí hậu…”.

Tập trung triển khai quy trình MRV

Từ năm 2023 đến nay, Viện Môi trường nông nghiệp đã phối hợp cùng chuyên gia trong nước và quốc tế triển khai các mô hình trình diễn, thực hành biện pháp MRV như rút nước giữa vụ, cắt giảm phân đạm, điều tiết nước đầu vụ... Từ đó đã rút ra quy trình MRV hiệu quả, giúp lượng hóa được mức giảm phát thải khí nhà kính trong từng biện pháp canh tác. Viện Môi trường nông nghiệp đã cùng các chuyên gia của Ngân hàng Thế giới và nhiều tổ chức quốc tế đã xây dựng, hoàn thiện “Quy trình MRV trong canh tác lúa chất lượng cao, phát thải thấp vùng ĐBSCL”.

Quy trình MRV được xây dựng nhằm thiết lập cơ chế đo lường - báo cáo - thẩm định giảm phát thải khí nhà kính trong canh tác lúa, tạo nền tảng cho việc chứng nhận, xác nhận tín chỉ carbon trong nông nghiệp. Quy trình MRV gồm 6 bước như chuẩn bị MRV, đăng ký, thiết lập đường cơ sở cho diện tích đã đăng ký, giám sát, báo cáo, xác minh.

Mới đây, tại hội nghị “Triển khai Quy trình MRV và Quy trình sản xuất lúa chất lượng cao, phát thải thấp vùng ĐBSCL”, Thứ trưởng Bộ NN&MT Trần Thanh Nam chỉ đạo Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật hướng dẫn, tập huấn và hỗ trợ các địa phương áp dụng quy trình MRV từ vụ đông xuân 2025-2026 (khoảng 300.000ha). Các Sở NN&MT vùng ĐBSCL rà soát, lựa chọn vùng nguyên liệu phù hợp, gắn áp dụng quy trình với các dự án khác, mã số vùng trồng, truy xuất nguồn gốc, chứng nhận bền vững. Vụ Khoa học, Công nghệ và Môi trường phối hợp Viện Môi trường nông nghiệp, các tổ chức quốc tế hoàn thiện khung kiểm chứng giảm phát thải, đồng bộ với hệ thống MRV quốc gia.

Thứ trưởng Trần Thanh Nam nhấn mạnh: “Áp dụng quy trình này không chỉ là yêu cầu kỹ thuật, mà là bước khởi đầu cho chuyển đổi phương thức sản xuất lúa gạo Việt Nam từ sản xuất truyền thống sang sản xuất xanh, thông minh, tuần hoàn và phát thải thấp. Bộ NN&MT mong muốn các địa phương, doanh nghiệp, hợp tác xã và nông dân phối hợp đồng bộ, biến quy trình thành chuẩn mực mới trong sản xuất lúa vùng ĐBSCL”.

Bài, ảnh: HÀ VĂN