Ông Tiêu Ngọc Lợi, Giám đốc HTX Nhân Lợi cho biết, những năm gần đây, các thành viên trong HTX đã tận dụng hiệu quả rơm để làm nấm, ủ phân hữu cơ hay bán rơm cho các trang trại chăn nuôi. Thu thu nhập của người dân tăng thêm đáng kể:

“Có DN đề nghị HTX làm kho trữ rơm để bán, tính ra khoảng gần 2.000 đồng/kg rơm cho thấy lợi ích thu rơm cao hơn đốt rơm rất nhiều. Nếu mô hình này vận hành tốt sẽ đem lại lợi nhuận rất cao, khi dưới ruộng thả cá, rơm ủ làm nấm hoặc kết hợp với phân chuồng làm phân hữu cơ, vừa giảm chi phí, vừa tăng giá trị sản phẩm”, ông Lợi cho biết.

Cần Thơ cũng như nhiều địa phương khác trong vùng ĐBSCL, khi tham gia Đề án “1 triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng ĐBSCL” (đề án), nhiều HTX cũng đã triển khai đồng bộ mô hình kinh tế tuần hoàn từ rơm rạ, biến phụ phẩm này thành nguồn lợi. Với việc triển khai 12 mô hình thí điểm đã cho thấy tính hiệu quả. Trong đó, mô hình kinh tế tuần hoàn từ rơm, nông dân tăng thu nhập thêm 33 triệu đồng/ha/năm.

Vùng ĐBSCL có trên 24 triệu tấn rơm mỗi năm từ quá trình canh tác lúa. Nếu tính sơ bộ, chỉ riêng Đề án tạo ra gần 14 triệu tấn rơm nếu mỗi năm canh tác 2 vụ. Tuy nhiên, những thống kê trong thời gian qua cho thấy, hơn 1/2 trong tổng số rơm sau thu hoạch bị đốt ngoài đồng hoặc vùi vào đất. Vì thế, một nguồn tài nguyên khổng lồ không được tận dụng đúng cách để phục vụ phát triển nông nghiệp bền vững.

Ông Lê Đức Thịnh, Cục trưởng Cục kinh tế hợp tác và PTNT, Bộ NN&MT cho rằng, trong Đề án có 2 triệu hộ nông dân trồng lúa, 1.230 HTX/tổ hợp tác và 210 DN kinh doanh lúa gạo, cho thấy nhu cầu đầu tư về công nghệ rất lớn.

“Quy trình đánh giá MRV từ lúc bắt đầu sử dụng hạt giống gieo sạ, cho đến lúc thu hoạch và đặc biệt quản trị rơm rạ, tất cả quy trình này đòi hỏi ứng dụng công nghệ, ứng dụng khoa học kỹ thuật. Một mặt sẽ quản trị tốt quy trình sản xuất, một mặt các phụ phẩm được tái chế như rơm, rạ, phát triển kinh tế tuần hoàn qua đó giảm phát thải khí nhà kính”, ông Thịnh nêu.

Theo Viện Nghiên cứu lúa gạo quốc tế (IRRI), ngành hàng lúa gạo Việt Nam có nhiều tiềm năng trong phát triển chuỗi sản xuất phân bón từ rơm, thức ăn cho bò. Tuy nhiên, theo TS. Nguyễn Văn Hùng, chuyên gia cao cấp của IRRI, vẫn còn những khó khăn, bất cập trong việc tận dụng rơm thành giá trị tăng thêm.

“Cuối vụ Đông Xuân và đầu vụ Hè Thu là khoản thời gian quá ngắn, nên nông dân không có đủ máy để thu hoạch rơm, nên chỉ có cách đốt rơm mới làm đất được. Lúc đó giá bán rơm tại ruộng quá thấp, không đáng kể cho nên là bà con đốt cho nhanh”, TS. Nguyễn Văn Hùng nêu bất cập.

Rơm là một nguồn nguyên liệu dồi dào, dễ cháy và có tiềm năng thay thế các nguồn nhiên liệu truyền thống như gỗ, than. Việc sử dụng rơm như nhiên liệu có thể giúp giảm phát thải và bảo vệ môi trường hơn so với các nguồn nhiên liệu truyền thống.

Bà Ngô Minh Tâm, Trưởng Ban phát triển đối tác Công ty Ulstraw cho biết, công ty đã nghiên cứu và đưa ra sản phẩm viên nén nhiên liệu từ rơm, vừa đảm bảo môi trường, vừa tạo ra giá trị về kinh tế. Tuy nhiên, rơm có một số hạn chế về giá trị nhiệt, do đó cần phát triển các giải pháp công nghệ để cải thiện hiệu suất và chất lượng khi sử dụng rơm làm nhiên liệu.

“Sản phẩm liên quan đến nhiên liệu từ rơm được DN phát triển là dạng mồi lửa. Thị trường mồi lửa tại Việt Nam không nhiều nhưng với thế giới lại là 1 thị trường rất béo bở khi nhu cầu dùng mồi lửa rất lớn và mở rộng”, bà Tam cho biết.

Đốt rơm rạ vừa lãng phí lại gây ô nhiễm môi trường. Chính vì thế, giảm tình trạng đốt rơm hướng đến việc quản lý và giảm phát thải khí nhà kính trong sản xuất lúa gạo, hướng tới mục tiêu Việt Nam trở thành nước "Net Zero" về phát thải vào năm 2050.

Thứ trưởng Bộ NN&MT Trần Thanh Nam cho biết, cần xây dựng các chương trình đổi mới sáng tạo để tạo ra giá trị gia tăng từ nguồn rơm rạ, nhằm tăng cung cầu và thu hút nông dân tham gia. Các DN đã có nhiều sáng kiến và giải pháp như sử dụng chế phẩm sinh học, máy móc để xử lý rơm rạ, tuy nhiên quy mô vẫn chưa đủ để giải quyết triệt để.

“Quá trình thu gom rơm, rạ hiện nay mới chỉ là 1 phần. Đối với diện tích 1 triệu ha, mỗi năm có 14 triệu tấn lúa, 14 triệu tấn rơm rạ làm sao phải xử lý hết được, đó luôn luôn là một bài toán đặt ra, nên cần tạo ra nguồn cầu về rơm rạ để từ đó gia tăng giá trị”, Thứ trưởng Trần Thanh Nam nói.

Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp, tăng trưởng xanh tại ĐBSCL giữ vững vai trò nòng cốt của sản xuất lúa gạo. Việc thay đổi tập quán sản xuất theo mô hình kinh tế tuần hoàn, tận dụng nguồn phụ phẩm từ rơm để tạo giá trị tăng thêm, đem lợi ích cho nông dân, DN đồng thời với việc giảm phát thải là một hướng đi đúng đắng. Từ đó, hướng đến nền nông nghiệp thân thiện với môi trường; thực hiện các cam kết của Việt Nam với cộng đồng quốc tế.

Thanh Tùng/VOV-ĐBSCL